BEAT FURRER Face de la chaleur
WOLFGANG RIHM bildlos / weglos
LUIGI NONO No hay caminos, hay que caminar… Andrei Tarkovsky
STEVAN KOVACS TICKMAYER Eight Hymnsw wykonaniu Orkiestry Kameralnej l’Autunno i solistów Poznańskiego Chóru Kameralnego pod dyrekcją Adama Banaszaka
Wszystko zaczęło się od dyrygenta Claudio Abbado. Gdy wystawiał Borysa Godunowa Modesta Musorgskiego w londyńskim Covent Garden w 1983 roku, poproszono go o wybór reżysera. Od razu wskazał na rosyjskiego wizjonera, którego podziwiał od czasów obejrzenia Andrieja Rublowa. Gdy wznawiano tę inscenizację – los sprawił, że jedyną operę w dorobku Andrieja Tarkowskiego – w wiedeńskiej Staatsoper w 1991 roku, obok retrospektywy filmów i dwóch wystaw, Abbado wymarzył sobie specjalny akcent muzyczny. W końcu nie wykonano jeszcze w Austrii ostatniego orkiestrowego utworu Luigiego Nono No hay caminos, hay que caminar… (Nie ma dróg, trzeba wędrować…), dedykowanego właśnie Tarkowskiemu.
„Zgłosiłem się do kilku kompozytorów, z którymi łączyły mnie przyjacielskie więzi od czasów mojej pracy przy Wien Modern, z pytaniem, czy nie napisaliby utworów inspirowanych Tarkowskim lub mu dedykowanych. Ujęło mnie, że mimo krótkiego czasu zrobili to zarówno Furrer, Kurtág, jak i Rihm. Wszyscy przyjechali na prawykonanie, Kurtág zagrał partię fortepianu w swoim utworze, a Rihm zadedykował swoją kompozycję Nono. Złożyło się to na czysty sens symetrii, było jak zakreślenie kręgu – kręgu przyjaciół, który objął nie tylko samych trzech kompozytorów, ale także wykonawców i słuchaczy, o czym świadczył fakt wyprzedania biletów na koncert w Grosser Musikverein oraz gorącego przyjęcia przez publiczność i krytyków”.
Pierwszy z przyjaciół to Luigi Nono (1924–90) – nestor awangardy, aczkolwiek nie zawsze mieszczący się w głównym nurcie. Jego późną twórczość charakteryzuje oszczędność środków, estetyka ograniczenia i aforyzmu, narracja muzyczna brzmiąca niczym archipelag dźwięków przedzielony morzem ciszy. I choć wszystkie te cechy znajdziemy w No hay caminos… na orkiestrę podzieloną na siedem „chórów”, to smyczki pianissimo zderzają się tu z wybuchami prawdziwego fortissimo blachy, krążąc uparcie wokół jednego dźwięku i jego mikrotonów. W końcu, jak głosił inspirujący Nona napis na murze w Toledo, „trzeba wędrować”.
Dwaj kolejni przyjaciele, którzy napisali utwory dedykowane Tarkowskiemu, należeli wówczas do średniego pokolenia kompozytorów, a z perspektywy lat okazali się wiodącymi postaciami nowej muzyki w swoich krajach. Austriak Beat Furrer zaproponował Face de la chaleur (Twarz gorąca), utrzymany w typowym dla siebie idiomie ekspresjonistycznego rozedrgania. Solowy flet, klarnet i fortepian w pierwszej połowie snują nerwowe ornamenty, a w drugiej uspokajają się w przedęciach, szumach i rozszerzonych technikach artykulacyjnych, czemu towarzyszy orkiestra podzielona na cztery grupy. Wreszcie Niemiec Wolfgang Rihm, zazwyczaj bliższy neoromantyzmowi i tradycji, w swoim bildlos / weglos (bez obrazu / bez drogi) prowadzi dialog z Luigim Nono, zmarłym tuż przed wiedeńskim festiwalem Tarkowskiego. Siedem sopranów wchodzi w żywy dialog z orkiestrą, a wszystkie wypowiedzi i dźwięki rozwijają się powoli, by nagle urwać.
I wreszcie ostatni przyjaciel, którego na festiwalu Wien Modern zabrakło, ale znalazł się w programie Nostalgia Festival Poznań: węgierski kompozytor Stevan Kovacs Tickmayer, autor Eight Hymns, zawartych na płycie Hymns and Prayers Kremeraty Baltiki. Ciche flażolety skrzypiec i minimalistyczna melodia fortepianu budują tam swoisty, introwertyczny świat. Tonalne smyczkowe akordy, przywołujące na myśl dzieła Henryka Mikołaja Góreckiego, wzbogacone są wibrafonem, tak że dźwięki długo jeszcze rezonują w sali – i w nas. Tak, to będzie piękny koncert złożony z utworów najwybitniejszych europejskich kompozytorów, z których każdy na swój i sobie tylko właściwy sposób podszedł do dziedzictwa wizjonera filmu.
Jan Topolski
Orkiestra L'Autunno to orkiestra-laboratorium. Założona i prowadzona przez Adama Banaszaka, od 2006 odważnie podejmuje się muzycznych wyzwań, prezentując repertuar od baroku aż po współczesną muzykę rozrywkową, szczególną uwagę poświęcając muzyce wokalno -instrumentalnej oraz kompozycjom XX stulecia.
Zespół współpracował z wybitnymi solistami zarówno z Polski (m.in. Katarzyna Hołysz, Leszek Możdżer, Adam Szerszeń, Joanna Woś, Adam Zdunikowski) jak i zagranicy (m.in. Jose Carreras, Andrea Bocelli, Montserrat Caballe). Orkiestra współdziałała z twórcami muzyki filmowej - Janem A.P. Kaczmarkiem i Markiem Ishamem. Z muzyką Jana A.P. Kaczmarka, w ramach Polskiej Prezydencji w Unii Europejskiej Orkiestra dała galowe koncerty w Brukseli i Berlinie.
Wykraczając poza tradycyjne ramy muzyki klasycznej zespół koncertował m.in. z takimi artystami i zespołami jak: Archive, Kuba Badach, Electric Light Orchestra, Kwartet Jorgi, Natalia Kukulska, Jacek Piskorz, Wiesław Prządka, Mietek Szcześniak, Adam Sztaba, Serj Tankian, Kasia Wilk, Marcin Wyrostek, Hania Stach, Motion Trio, Wacław Zimpel.
Orkiestra w swej działalności wielokrotnie podejmowała interdyscyplinarny dialog z teatrem i filmem. Obok współpracy z wybitnymi postaciami muzyki filmowej (m.in. jako Orkiestra Festiwalowa festiwalu Transatlantyk), w ramach Malta Festival Poznań przedstawiła spektakl Wędrująca orkiestra, za który została nagrodzona głównymi nagrodami w konkursie Nowe Sytuacje w ramach festiwalu i w konkursie Dolina Kreatywna Telewizji Polskiej. Ważne miejsce w działalności zespołu zajmują wykonania Księżycowego Pierrota Schoenberga (Muzeum Narodowe w Poznaniu, 2011) i Historii Żołnierza Strawińskiego (reż. Paweł Szkotak, Teatr Polski w Poznaniu, 2012).
Orkiestra jest gospodarzem Festiwalu Polskie Camino de Santiago, w ramach którego dotychczasowych trzech edycji prezentowała kameralną muzykę od J.S. Bacha, przez Czajkowskiego, po Góreckiego i Parta.
Koncerty Orkiestry były wielokrotnie transmitowane i retransmitowane przez radio i telewizję (m.in.: TVP Kultura, Drugi Program Telewizji Polskiej, Radio Merkury, Rundfunk Berlin-Brandenburg).
Adam Banaszak - dyrygent. Kształcił się w poznańskiej Akademii Muzycznej w klasie prof. Marcina Sompolińskiego. Brał udział w kursach mistrzowskich prowadzonych m.in. przez Dejana Savica (Opera w Burgas) oraz Bernarda Haitinka (Festiwal w Lucernie).
Od 2006 prowadzi Orkiestrę Kameralną l’Autunno.
W 2011 zadebiutował jako dyrygent operowy w spektaklach Madame Butterfly G. Pucciniego, Don Giovanni W.A. Mozarta i La Traviata G. Verdiego. Od tego czasu zadyrygował m.in. spektaklami Czarodziejskiego fletu W.A. Mozarta, Zemsty nietoperza J. Straussa i Kiss me, Kate C. Portera. Najbliższe plany obejmują m.in. Orfeusza w piekle J. Offenbacha, Księżniczkę czardasza E. Kalmana oraz Wesołą wdówkę F. Lehara.
Od września 2013 objął stanowiska kierownika muzycznego i etatowego dyrygenta Teatru Muzycznego w Poznaniu.Współpracował z wybitnymi solistami, takimi jak m.in.: Rafał Bartmiński, Katarzyna Dondalska, Katarzyna Hołysz, Jacek Kortus, Krystian Krzeszowiak, Tomasz Kuk, Leszek Możdżer, Adam Szerszeń, Joanna Woś, Marta Wyłomańska, Adam Zdunikowski. Pracował z twórcami muzyki filmowej - Janem A.P. Kaczmarkiem i Markiem Ishamem. Poznawanie nowych przestrzeni muzycznych zaowocowało współpracą m.in. z Kubą Badachem, Jackiem Piskorzem, Hanią Stach, Mietkiem Szcześniakiem, Serjem Tankianem, Marcinem Wyrostkiem, Wacławem Zimplem i zespołem Motion Trio. Koncertował na wielu festiwalach ,takich jak m.in.: Bydgoski Festiwal Operowy, Animator, Chanterelle, Festiwal im. J. Kiepury, Malta, Transatlantyk.
Jako popularyzator kultury prowadził programy telewizyjne, audycje radiowe, publikuje liczne teksty w periodykach popularnych i specjalistycznych.